Arhiv SANU – Sremski Karlovci

Arhiv SANU u Sremskim Karlovcima prvi je moderno uređen arhiv u novovekovnoj srpskoj istoriji, u kome najstarije poznate inventarske jedinice potiču još iz 1719. godine.

U sastavu Arhiva je i biblioteka sa preko 5.000 knjiga. Smešten je u zgradi Bogoslovije „Sveti Arsenije”.

Nastanak Arhiva vezuje se za Veliku seobu Srba 1690. godine, kada je deo srpske jerarhije i naroda preneo nešto knjiga, povelja srpskih vladara, i mnogobrojnog sakralnog inventara, sinđelija, berata i drugih spisa iz balkanskih delova Osmanskog carstva u Habzburšku monarhiju. Na ovo kulturno blago nadovazao se višegodišnji rad i prepiska koju su patrijarh Arsenije III i njegovi naslednici – u svojstvu predstavnika narodno-crkvene i školske autonomije, ili kao privatna lica – vodili sa svetovnim, crkvenim i vojnim ustanovama ili pojedincima u Habzburškoj monarhiji, Srbiji, Rusiji i drugim zemljama.

Za vreme Drugog svetskog rata Arhiv je bio zatvoren od strane okupacione nemačko-ustaške vlasti, i delom oštećen.

Na molbu Srpske akademije nauka, Sveti arhijerejski sinod SPC, 4. jula 1949, predao je „na čuvanje i definitivno uređene arhive Mitropolije i Konzistorije Sremskokarlovačke”, radi njihovog korišćenja u naučne svrhe.

Nakon preuzimanja arhivskog materijala Akademija je obezbedila sredstva, kadar i uslove da se iz iz Beča vrati 81 povelja. Istovremeno sa neobezbeđenih mesta, Arhiv je prihvatio spise Karlovačkog magistrata, Karlovačke gimnazije i druge. Od građana Arhiv je dobio izvesan broj spisa, bilo putem poklona ili otkupa. U Historijskom arhivu u Zadru Arhiv je mikrofilmovao veći deo spisa Dalmatinske eparhije. Tako je nastala sjedinjena arhivska građa u karlovačkom Arhivu SANU, koja hronološki obuhvata period od sredine 16. do 70-ih godina 20. veka.

Među spisima su dela pisaca raznih zanimanja, na srpskom (i njegovim starijim varijantama), nemačkom, latinskom, ruskoslovenskom, mađarskom, rumunskom i još nekim evropskim jezicima. Sadržajno su to molbe, žalbe, izveštaji, memorandumi, zapisnici, ugovori, testamenti, popisi stanovništva i slično.

Građa Arhiva još nije potpuno sređena, a deo nje se stavlja u zaštitne kutije, „leči” od vlage i drugih oštećenja.

Zasad je Arhiva u Sremskim Karlovcim svrstana u 42 fonda i 9 manjih zbirki. Za većinu njih postoje izvorni ili naknadno rađeni delovodni protokoli i registri, regesta, kartoteka ličnosti, sumarni popisi.

Građa pojedinih fondova je prvorazredni izvor za političku, kulturnu i privrednu istoriju srpskog naroda u Habzburškoj monarhiji, posebno za crkve i verski život; škole, obrazovanje, književnost, umetnost; raznovrsne odnose Srba sa više evro – azijskih naroda.

Adresa: Trg Branka Radičevića 17, Sremski Karlovci
Telefon: +381 (0)21 881 757
Web: www.sanu.ac.rs/Arhivi/ArhivSK.aspx