Prema popisu iz 2011. živelo je 9080 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 10675 stanovnika).
Istorija
Bela Crkva, gradić sa četiri imena i nemačkim nasleđem. Tragovi baroknog sjaja provincijalne panonske varoši Bela Crkva, gradić na samom jugoistoku Vojvodine, poput mnogih drugih vojvođanskih gradova, svojevremeno se dičila sa čak četiri imena — osim srpskog naziva, u zvaničnim dokumentima stajalo je i Fehertemplom (1355—1459), Weisskirchen (1717—1872) i Biserica Alba, Bela Crkva od 1918. g što su imena grada na mađarskom, nemačkom, rumunskom i srpskom jeziku.
Tokom dužeg perioda sedište belocrkvanske kotline i okolnih obronaka banatskih planina bila je fortifikacija-tvrđava Palanka, koja se nalazila na ušću reke Karaš i Nere u Dunav, a važila je za vojni i administrativni centar nahije ili distrikta. Na suprotnoj desnoj obali Dunava smeštena je tvrđava Ram. Obe tvrđave su iz vremena Rimskog carstva čija je glavna svrha bila odbrana granice od varvarskih naroda, kao i zaštita ulaza u Banatsku, odnosno Đerdapsku klisuru. Belu Crkvu je osnovao 1717. godine grof Mersiju, kao nemačko kolonističko selo nakon osvajanja palanačke tvrđave i nahije 1716. godine u Austrijsko-turskom ratu (1716-1718). Novo mesto za kolonizaciju je izabrano 10 kilometara nizvodno od ušća Nere i tvrđave Palanke. Kolonisti su podigli prvo naselje nedaleko od desne obale Nere, na obližnjem brdu, na kome su se nalazile ruševine srpskog manastira i sela, stara Bjelija Cerkve, koje je stradalo nešto pre 1690. godine tokom Rata svete lige, a čije izbeglo stanovništvo kada se vratilo naselilo u obližnju Suvaju. Srbi su palanačku nahiju, odnosno belocrkvansku kotlinu i obronke banatskih planina, već naseljavali, gde su imali formirane manastire, sela i naseobine. Najverovatnije se radi o autohtonim Srbljima despota Đurđa Brankovića i njegovog sina Jovana. Današnja Bela Crkva je mlađe naselje od sela koje je okružuju, poput: Crvene Crkve, Kruščice, Kusića, Sokolovca, Zlatice i legendarnog Bazijaša. Zanimljivo da danas, na početku 21. veka, između dve pogranične lokalne zajednice, Opštine Bela Crkva i Opštine Sokolovac, nisu uspostavljene zadovoljavajuće socijalne i kulturne veze. Novo naselje je formirano kao vojna naseobina u kojoj ima civilni doseljinika. NJihovo doseljavanje izvodi se organizovan i planski a transport se vrši Dunavom malim lađama do označenog odredišta. Godin 1735. u Beloj Crkvi živi popriličan broj Nemaca i mali broj Srba, a stalno je bila stacionirana 2. četa srpske milicije. Najveći broj doseljenika je iz udaljenih krajeva Svetog rimskog nemačkog carstva. Grof Mersiju je naredio kolonizaciju, tako da je u periodu od 1725. do 1727. naseljeno prvih 200-300 Nemaca iz Franačke i Hesena.
Atar grada Bele Crkve bio je naseljen još u praistorijsko doba. Kod Siglove ciglane iskopani su ostaci nekadašnjeg naselja, a kod dudare grob urni iz bronzanog doba. Sadašnja Bela Crkva javlja se u XIV veku — 7. novembra 1355. godine pominje se prvi put u predikatu njenog vlasnika.
NJihova upornost i hrabrost nije, međutim, ostala bez rezultata, te u vreme vladavine Marije Terezije Bela Crkva doživljava pravi procvat, iza kojeg stoji preduzimljivost i marljivost nemačkih trgovaca, zanatlija i vinogradara. Grad izrastao na obroncima Karpata, na blago zatalasanoj ravnici, već svojim geografskim položajem u stvari je bio predodređen za uzgoj vinove loze, što su maksimalno iskoristili nemački doseljenici i izgradili imidž vinogradarskog kraja u kojem uspevaju dobro grožđe i isto tako dobro vino.
Prva železnička pruga na teritoriji današnje Srbije je upravo nastala u Opštini Bela Crkva i puštena je u rad 1856. godine. Trasa kojom se kretali prvi vozovi je bila: Oravica — Rakaždija — Jam — Jasenovo — Bela Crkva — Bazijaš.
Područje Bele Crkve je bilo politički odvojeno od ostatka Vojvodine. Vršac, Zrenjanin i druga mesta bili su u sastavu Srpske Vojvodine, i kasnije su priključeni Mađarskom kraljevstvu (deo Austrougarske) dok je područje Bele Crkve bilo u sastavu Vojne krajine, nominalno sa svojim zakonima, ali pod krunom austrijskog cara. Tek po ukidanju Vojne Krajine 1872. godine, Bela Crkva postaje integralni deo Mađarskog kraljevstva sve do 1918. godine kada postaje deo Srbije.
Posle raspada Austrougarske monarhije većina Nemaca, čiji je maternji jezik bio nemački, postali su jugoslovenski državljani, uglavnom protiv svoje volje. Sa dolaskom Hitlera na vlast njihov položaj se posebno pogoršao. Za vreme drugog svetskog rata većina Nemaca u Beloj Crkvi bila je politički pasivna. Podelom Banata između Srbije i Rumunije došlo je do velikog sakaćenja Opštine Bela Crkva, čiji najprosperitetniji deo, sa obradivim zemljištem i voćnjacima ostaje u Rumuniji. Tada počinje i ekonomska stagnacija grada i opštine, a primat u južnom Banatu preuzima Vršac.
Nakon povede Oktobarske revolucije u Rusiji, u Belu Crkvu dolazi veliki broj „belih“ emigranata. Oni bivaju prihvaćeni kao državljani Kraljevine SHS, i dobijaju smeštaj. Čitave ruske škole su prebačene na ova područja, posebno Kadetski puski korpus, koji je tu imao školu sve do Drugog svetskog rata.
Dolaskom Adolfa Hitlera na vlast u Nemačkoj, budi se nemački nacionalizam i u Kraljevini Jugoslaviji. Najveći deo nemačkog naroda pristaje na stranu nacizma dok manjina ostaje pasivna i neopredeljena a jedan manji deo je pomagao NOB. Aprilski rat je bio izuzetno kratak i Nemci su okupirali grad. Bela Crkva je nominalno bila deo Banata priključenog Nedićevoj Srbiji, ali svu vlast je imala nemačka nacionalna manjina. Odmah po dolasku u Belu Crkvu, nemački okupatori potpomognuti domaćim nemačkim stanovništvom izvršili su genocid nad Belocrkvanskim Jevrejima, od kojih skoro niko nije preživeo rat.
Nemački okupator, zdušno potpomognut domaćim Nemcima iz Bele Crkve činio je razne zločine nad Srbima i Jevrejima. Tako, jedno vreme Srbima i Jevrejima čak nije bilo dozvoljeno da šetaju gradskim šetalištem koje je bilo rezervisano samo za Nemce. Pljačke i otimačina jevrejske imovine u Beloj Crkvi od strane Nemaca bile su izuzetno česte
U Beloj Crkvi je marta 1942. godine osnovana nemačka 7. SS dobrovoljačka brdska divizija Princ Eugen, zloglasna po zlodelima nad srpskim narodom u Jugoslaviji. Tokom samog rata, nemački okupatori počinili su zločine i nad srpskim narodom, posebno masovnim streljanjima širom Banata pa i Beloj Crkvi. Godine 1943. izvršeno je tako masovno streljanje srpskog stanovništva.[3] Dolaskom oslobođenja, nemačko stanovništvo u strahu od odmazde uglavnom beži. Mnogi od njih su nastradali u vozu koji je dignut u vazduh, a oni koji su uspeli da pobegnu, nastanili su se u Austriji i Nemačkoj.
Oni, koji iz određenih razloga nisu uspeli da odu iz Bele Crkve, poslati su u koncentracione i radne logore u južnom i srednjem Banatu, gde je mnogo njih izgubilo život. NJihova imovina je podeljena pobednicima, najvećim delom kolonistima pristiglim iz Crne Trave, Crne Gore, BiH, Like i Korduna.
Kultura
Najznačajniji objekti nastali su krajem XVIII veka, a sagrađeni su u baroknom stilu. Od baroknih zgrada najznačajnije su rimokatolička i pravoslavna crkva, zgrada opštine, dom vojske, vatrogasni dom i ostale zgrade. Glavnu fizionomiju grada daju objekti sazidani i rekonstruisani u stilu bečke secesije, tako da je Bela Crkva po tome karakteristična.
U ovoj varošici nekada je živelo znatno više nacija i govorilo znatno više jezika, tako da i danas možete sresti prezimena koja nedvosmislen kazuju da su ona u panonsku nizinu stigla iz različitih krajeva Evrope — nemačkih, francuskih, mađarskih, italijanskih, jevrejskih, rumunskih, romskih, čeških, slovačkih, ukrajinskih, ruskih oblasti… Ipak, veliki broj tih prezimena danas samo po svom poreklu i morfologiji pripada drugim nacijama, dok njihovi vlasnici nose najčešće drugu nacionalnost. Sticaj istorijskih prilika je ovde učinio svoje te je od mnogonacionalnog gradića, sa nekoliko vera i još više jezika Bela Crkva postala većinski srpski grad, sa mnogo nacionalnih manjina, ali uglavnom malobrojnih. Ako se pogleda popis stanovništva obavljen 1910. i 2002. godine, odnos je vrlo očigledan. Početkom 20-og veka u gradu sa 11.524 stanovnika, Nemaca je bilo 6.062, Srba 1.994, Rumuna 1.806, Mađara 1.203 uz neznatan broj Čeha, Slovaka itd. popis 2002. je pokazao da od 23.707 stanovnika, oko 19 hiljada čine Srbi, dok se ostali izjašnjavaju kao Rumuni, Mađari, Slovaci, Česi. Među njima je tek 10 Nemaca. Doduše, Nemaca koji se mogu prepoznati po nemačkim imenima i prezimanima, jer mnogi od građana sa ortodoksnim nemačkim imenima i prezimenima, u stvari, i ne govore nemački jezik te se više i ne osećaju Nemcima.
U tradiciji i svakodnevnom životu grada i okolnih sela stanovnici, danas nažalost mnogo siromašniji i nerazvijeniji od svojih stvarnih mogućnosti, ovaj grad još čuva ostatke urbane lepote sređoevropskih varoši i mnoge kulturne navike Evropljana, kao što je recimo tradicija uređivanja kuća, ili kuhinja sa primetnim uticajem švapskih jela. Jedna od atraktivnijih manifestacija koju Bela Crkva i dan-danas neguje je nadaleko poznati karneval cveća datira iz 1852, tradicija stara150 godina, čiji su počeci vezani upravo za vreme nemačke dominacije. O nekadašnjem ekonomskom i kulturnom procvatu Bele Crkve donekle govori i nemačko groblje, sa prekrasnim mermernim spomenicima. Bela Crkva spada u red vojvođanskih gradova u kome je do današnjih dana sačuvan veliki broj objekata kulturno-istorijskih vrednosti.
Privreda
Grad Bela Crkva kao kulturni, privredni i politički centar ovog područja osnovan je Weisskirchen 1717. godine. Pre svega, bio je kuturni centar predodređen za razvoj vinogradarstva. 1926. godine 70% stanovništva Južnog Banata bavilo se vinogradarstvom. Voćarstvo i zemljoradnja bili su intenzivno razvijani. Vino, rakija, liker i konjak bili su proizvodi koji su se izvozili po celoj Evropi. Upravo je struktura podneblja stvorila uslove da Banat u XX-veku postane najveći proizvođač svilenih buba.
Početkom XX veka pored grada je bilo zasađeno preko deset hiljada lanaca vinograda, a proizvodilo se 50 do 60 hiljada hektolitara vina. Većina tih vinograda je iskrčena posle 1945. godine, sa dolaskom novih stanovnika, te je danas vinogradarstvo tek sporedna privredna grana.
U Beloj Crkvi je 1876. godine bilo pet fabrika svile, uspešno su radile i fabrike cigle i crepa, konjaka i likera, parna strugara, fabrika prehrambenih proizvoda, kože, mlinska industrija, majdana za bagerovanje šljunka, tri fabrike sodne vode, štamparije i veštačko gradinarstvo. Razvijalo se cvećarstvo, a već 1931. godine u Beloj Crkvi je radilo 349 zanatskih udruženja, a bilo je i 392 radnje.
Demografija
U naselju Bela Crkva živi 8500 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,1 godina (36,9 kod muškaraca i 41,0 kod žena). U naselju ima 3899 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,71 (popis 2002).
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
