Temerin je gradsko naselje u Vojvodini, u opštini Temerin, u Južnobačkom okrugu. Prema popisu iz 2011. godine u gradu je živeo 19661 stanovnik.

Istorija


Temerin se prvi put pominje 1332. godine u papskoj priznanici izdatoj župniku mesta, Laurentiju de Temeriju, za isplatu papinog desetka. Prema podacima iz Glasnika istorijskog društva u Novom Sadu iz 1935. godine najstariji spomen o Temerinu je iz 1267. godine. Kod Temerina se spominje mesto Aranja, i još 1762. godine stara crkva u Temerinu nazivala se „Aranjskom klisom“. Temerin je u sastavu Kraljevine Ugarske bio do 1526. godine, kada je posle Mohačke bitke nastupio turski period.

Do formiranja Budimskog pašaluka dolazi 1542. godine. Bačka se nalazila u segedinskom sandžaku, podeljena u 6 nahija: bajsku, bačku, segedinsku, somborsku, subotičku i titelsku. Titelska nahija bila je najmanja po broju domova i njoj je pripadao Temerin. Cela nahija 1554. godine imala je 20 naselja sa 143 doma. Oko 1570. godine imala je 24 naselja sa 313 domova, dvadeset godina kasnije, 1590. godine, imala je 28 naselja sa 617 domova. Turske poreske knjige iz 1553. godine govore o Temerinu kao naselju koje ima 11 kuća od kojih 4 plaćaju porez, a 7 ne plaća. Sledeće godine Temerin ima 5 poreskih kuća. Pod pojmom „kuća“ tada se podrazumevala porodica sa 10 do 20, ali i više članova.

Prvi poimenični spisak srpskog stanovništva naselja Temerin zabeležen je u Segedinskom defteru iz 1560—1561. godine. Primićur-knez se zvao Radica Stepana. Oporezovanih kuća u naselju bilo je 20, a ukupan prihod od feudalnih davanja 5.922 akče. Na osnovu raspisanih poreskih obaveza može se videti da su se tadašnji stanovnici bavili proizvonjom žitarica i povrća, stočarstvom i pčelarstvom.

Na severozapadu od Temerina, između Siriga, Nadalja i Temerina ležalo je selo Almaš, u neposrednoj blizini rečice Jegričke. NJegovi stanovnici preselili u Novi Sad, a deo koji su naselili od toga doba zove se Almaški kraj, a pravoslavna crkva koju su podigli, Almaška crkva do danas.

Prema Dimitriju Ruvarcu Temerin je 1722. godine srpsko naselje sa 62 srpske kuće i tri pravoslavna popa: pop Miško, pop Mihajlo i pop Petar. Broj kuća se stalno povećavao. Tako 1769. godine ima 208, 1773. godine ima 183, a 1786. godine Temerin ima 215 srpskih domova. Te godine u njemu živi i radi čak 5 srpskih pravoslavnih popova, 2 služeća i 3 neslužeća. Iz tog perioda imamo i prvu vojnu kartu naselja koje se pružalo lučno u četiri reda kuća, a bilo je opasano šancem dugim oko 13 km. Na karti se nalazi Staro srpsko selo Temerin iz 1783. godine.

Prema aktu u fondu Ilirske dvorske deputacije iz 1772. godine „ovde postoji škola od pre trideset godina”, dakle škola postoji i radi od 1742. godine. „Tu se uči čitanje, pisanje, crkvene pesme i molitve. Školske troškove obezbeđuje Opština (komunitet) koja plaća učitelja, o čemu brine jedan sveštenik.”

Prema podacima, 1720. godine knez Temerina bio je Radojica Parastinac, u periodu 1725/26. knez je Josim Ratković, a 1730. knez je Mladen Kusovin, da bi od 1770. više godina knez bio Gaja Grujić.

Budući da je Temerin tada bio bogato i razvijeno naselje, Temerinci su između 1746. i 1749. izgradili lepu i veliku pravoslavnu crkvu i posvetili je Svetom Vaznesenju Gospodnjem. Nalazila se na početku današnje Bosanske ulice, sa desne strane, između sadašnjih kućnih brojeva 2 i 10. Osim vojne karte dokaz za to su crkvene knjige iz te crkve od kojih se neke i danas čuvaju u crkvi Svetog Vaznesenja Gospodnjeg u selu Đurđevu.

Crkva u Temerinu bila je od cigle (u mnogim selima crkve su tada bile od drveta—brvnare). Crkvu je gradio Johan Milner, a na tome je insistirao i radove usmeravao episkop Bačko-Segedinske eparhije Visarion Pavlović.

Osnovnu školu pri crkvi je pohađao književnik, profesor bogoslovije, gornjokarlovački episkop Lukijan Mušicki, rođen u Temerinu 1777. godine. Bio je prijatelj i saradnik Vuka Stefanovića Karadžića, a Vuku je predložio sadašnji izgled slova „đ”.

Najveći deo Bačke, tada 56 naselja, među kojima i Temerin, bili su komorsko dobro. Komora je 1796. godine Temerin i Bački Jarak prodala grofu Šandoru Sečenju za 80.000 forinti.

Organizovano naseljavanje Mađara u Temerin počinje 1782. godine, a 1787. godine naseljavaju se u Temerin i Švabe. Te godine oni osnivaju i naseljavaju Bački Jarak koji je dotle bio temerinska pustara. Na mestu Bačkog Jarka bilo je staro naselje koje se spominje još 1267. godine pod slovenskim imenom Ireg, Irigd, Irig što znači Jarak, nazvan tako po šancu koji ovde postoji još iz rimsko–jaziškog doba. U Bački Jarak naselile su se Švabe iz Virtemberga koji su prvo bili upućeni u Rumu.

Pokušaj grofa Šandora Sečenja da temerinske Srbe pretvori u jobađe (kmetove) imao je za posledicu njihov četvorogodišnji (1796—1800. godine) napor da Temerin priključe Vojnoj granici, tj. najbližoj jedinici Šajkaškom bataljonu. Kada taj napor nije urodio plodom, oni 21. jula 1799. godine odlučuju da se isele iz Temerina. Izaslana županijska komisija u tom ih je sprečila, zapravo iseljavanje odložila. Ali, baš tog dana ista komisija je sačinila nama dragocen dokument: „popis porodica Temerinaca grčko-neujedinjene vere koji su se izrazili za iseljenje u vojni bataljon, naznačeno na pustaru Paška.” Taj dokument sadrži imena 178 starešina kuća koji se iseljavaju. Nakon nekoliko meseci broj porodica iseljenika se povećao na 210 sa ukupno 1610 duša. U proleće 1800. godine oni su svoje kuće i crkvu „razgradili” i sve preneli na pustaru Paška gde su osnovali novo naselje Đurđevo, budući da su se o Đurđevu danu selili. Samo 5 godina kasnije tu, u Đurđevu, od prenetog materijala sagradili su još veću crkvu posvećenu, kao i ona u Temerinu, Sv. Vaznesenju Gospodnjem.

Temerin je tako u narednih 120 godina ostao bez Srba, a grof Sečenj je doveo mađarske koloniste, iz županija Pešt, Feher i Tolna, te među njima dosta Slovaka, koji su brzo mađarizovani. Isti grof je između 1796. i 1804. godine tu dao da se sazida reprezentativna palata dvorac, koji i danas stoji pod zaštitom države, Kaštel. U njemu se danas nalazi Tehnička škola(od skoro Srednja škola „Lukijan Mušicki“).

Od porodice Sečenj temerinski posed i „Kaštel” kupio je žitarski trgovac Antal Fernbah iz Apatina. Naslednici su mu bili Ana i Peter Fernbah koji će temerinski veleposed u celosti zadržati sve do agrarne reforme u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca 1920. godine. Temerin je 1799. godine proglašen za poljsku varošicu, te je dobio pravo na održavanje 4 stočna vašara godišnje. Katolička crkva sagrađena je 1804. godine, a „stara škola” sazidana je 1835. godine. U srpsko-mađarskom sukobu 1848. Temerin je u borbama do temelja izgoreo, a stanovništvo je izbeglo na sever u Bačku Topolu, Mali Iđoš, Čantavir, odakle se nakon 2-3 godine veći broj vratio u svoje domove. Veliko nevreme je pogodilo Temerin 20. jula 1853, na dan Svetog Ilije po gregorijanskom kalendaru. Mađarsko stanovništvo se tada zaklelo da ubudeće na ovaj dan neće raditi.

Železnička pruga Novi Sad — Temerin — Bečej izgrađena je i stavljena u promet 2. jula 1899. godine, kao i temerinska železnička stanica. NJenom izgradnjom otpočinje industrijski razvoj Temerina, kao i puštanje u pogon ciglane i prvih parnih mlinova. Tako Temerin brzo postaje jedan od značajnih trgovačkih centara u jugoistočnoj Bačkoj.

Temerin je 1927. godine dobio električnu energiju. Tokom vojne okupacije u Drugom svetskom ratu (1941—1944) stanovnici Starog Đurđeva i Siriga su proterani iz svojih domova, a mađarske porodice iz Bukovine su naseljene na njihovu zemlju. Godine 1944. one su napustile Sirig i Staro Đurđevo, kao i Nemci Bački Jarak. Bački Jarak je postao skoro potpuno kolonizovan doseljenicima iz Bosne i Hercegovine.

Nakon raspada SFRJ u Temerin se doselio veliki broj srpskih izbeglica iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine, od kojih je u Temerinu ostalo oko 5.000. Na severnom delu mesta za izbeglice je izgrađeno novo naselje Kudeljara, sa oko 100 kuća.

Demografija


U naselju Temerin živi 15.175 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,1 godina (38,7 kod muškaraca i 41,5 kod žena). U naselju ima 6.529 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,32.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Podeli sa prijateljima:

Facebook
Twitter
LinkedIn
Pinterest
WhatsApp
Email

Ostavi komentar

Možda će vas zanimati i:

O nama

Možda Vam se učini na trenutak da smo ko zna koji po redu koji obrađuju istu temu, ali uverićemo Vas da to nije tako.
Naš dugoročni cilj je da objedinimo sve mogućnosti koje imate kad krenete na put po Vojvodini.

Pratite nas na Fejsbuku

Pratite nas na Instagramu

[instagram-feed cols=2]