Zrenjanin je, po površini teritorije koja mu administrativno pripada (1.326 km²), najveći grad u Autonomnoj pokrajini Vojvodini i drugi u Republici Srbiji.
Prema popisu iz 2011. godine u Zrenjaninu živi 76.511 stanovnika, što ga čini najvećim gradom u srpskom delu Banata, i trećim u Vojvodini posle Novog Sada i Subotice.
Istorija
Grad se spominje 1326. godine kao selo podignuto na tri ostrva reke Begej. Smatra se da je na mestu gradskog centra nekad bio avarsko-slovenski ring. Mesto je potom bilo u posedu mađarske vlastelinske porodice Beče. Pred tursku najezdu, postaje vlasništvo srpskog despota. Kasnije je bila podignuta i tvrđava, a mesto su naselili Srbi, Nemci, Rumuni, Italijani, Francuzi, čak i Katalonci („Nova Barselona“). Veliki Bečkerek, stari naziv mesta, postao je trgovište 1769. godine. Godine 1744. pominju se stanovnici grada i okoline koji su poslanici na Crkveno-narodnom saboru. Bili su to Petar Botosanić i Milić Popov bečkerečki oberknezovi. Stevan Rajković burger Velikog Bečkereka je 1780. godine bio ktitor stare crkve manastira Grgetega.
Na Batki se nalaze ostaci neolitske Starčevačke kulture, a kod Aradca nekropola iz vremena velike seobe naroda. U Ečki se nalazi Srpska pravoslavna crkva Sveti Nikola, sa drvenim tornjem, podignuta (1711). Ona predstavlja najstariju pravoslavnu crkvu u Banatu i Vojvodini. Prvobitni ikonostas ove crkve je napravio je (1744) Nedeljko Šerban Popović. Ovaj ikonostas danas je delom izložen u Narodnom muzeju u Zrenjaninu, pa je ikonostas u crkvi (1786) zamenjen novim, čiji je autor nepoznat. Najstarije građevine u samom gradu su pravoslavne crkve — Uspenska crkva u Svetosavskoj ulici (1746) i Hram Vavedenja Presvete Bogorodice u ulici Cara Dušana (1777) ; zatim, katolička katedrala (1868); zgrada pozorišta (1840), županije (1885) i Narodni muzej (1894). Grad se razvio oko utvrđenog jezgra kao aglomeracija seoskih naselja i planski podignutih naselja.
Grad je 1807. doživeo katastrofalni požar kada je naročito stradala županijska palata sa arhivom. Katastofu su izazvali i požar 1832. godine te poplave 1816. i 1838. godine. Poveljom cara Franca I od 12. avgusta 1832. godine Veliki Bečkerek je postao „slobodan kraljevski grad“ (privilegiju su mu proširene). Pravoslavni sveštenik Danilo Stajić bavio se pisanjem poezije, koju je objavljivao u više listova. Tu je 1844. godine osnovana Torontalska štedionica, a 1847. godine otvorena prva štamparija. Školske 1846/1847. godine proradila je šestorazredna gimnazija. Početak građanskog rata 1848. godine obeležilo je provaljivanje u pravoslavnu crkvu na Uskrs te godine, kada su Srbi javno spalili pravoslavne matične knjige vođene od 1840. godine na mađarskom jeziku. Januara 1849. godine tu je postalo sedište „Srpske Vojvodine“, pod predsedništvom patrijarha Josifa Rajačića. Kada je 1857. godine izvršen popis austrijske carevine u gradu je zapisano 2611 kuća. A godine 1866. u gradu na Begeju je donet „Bečkerečki program“ – politički program rada Srpske narodne stranke Svetozara Miletića.
Bilo je krajem 1891. godine u gradu Velikom Bečkereku: dve pravoslavne crkve, pet sveštenika, 7092 pravoslavnih Srba sa 1170 domova. U revolucionarnoj prošlosti, u narodnooslobodilačkom ratu, iz ovoga kraja je sedam narodnih heroja poginulo u borbi, a oko 10.000 rodoljuba bilo je u logorima i zatvorima; 2.500 ih je streljano. Posle Drugog svetskog rata je grad doživeo privredni procvat. Posle 1991. godine, pretežno izvozna orijentacija privrede je praktično upropaštena sankcijama i raspadom Jugoslavije, jer je izgubila tržište. Nakon promena oktobra 2000. godine, grad se lagano oporavlja. Za vreme Austrougarske bio je sedište ugarske Torontalske županije, čiji je najveći deo posle Prvog svetskog rata pripao Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, a manji deo Kraljevini Rumuniji.
Od 1935. godine grad se naziva Petrovgrad (konjanička statua kralja Petra otkrivena je 1926.), a od 1946. godine Zrenjanin, po narodnom heroju Žarku Zrenjaninu Uči.
Novim zakonom o teritorijalnoj organizaciji Zrenjanin dobija status grada 2007. godine.
Privreda
Najstariji industrijski objekat je pivara, osnovana 1745. godine. U Zrenjaninu postoji razvijena industrija tekstila, tepiha, nameštaja, duvana, građevinsko-industrijski kombinat, brodogradilište na Begeju, i poljoprivredno-prehrambena industrija. Na Begejskom kanalu razvijen je ribolov.
U Zrenjaninu postoji i hemijska industrija i termoelektrana-toplana.
Voda iz vodovoda u Zrenjaninu od 2003. godine nije ispravna za piće zbog povećane količine arsena. Do 2011. godine nije urađeno ni jedno istraživanje o tome koliko utiče zatrovana Zrenjaninska voda na zdravlje ljudi, iako je svakodnevno koristi oko tri četvrtine stanovnika grada.
Prva apoteka u Zrenjaninu osnovana je 1784. godine i zvala se „Kod spasitelja“. Pre toga se spominje vojna apoteka 1716. godine kada su u gradu boravile trupe Eugena Savojskog.
Demografija
Prema popisu iz 2011. godine bilo je 76.511 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 79.773 stanovnika).
Po popis 2002. godine u naselju Zrenjanin živelo je 64.791 punoletnih stanovnika, prosečna starost stanovništva iznosi 39,9 godina (38,1 kod muškaraca i 41,5 kod žena), ima 28.710 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,77.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine).
Kultura
U gradu i okolini ima dosta kulturno-istorijskih spomenika i poznatih institucija: Narodni muzej, Narodno pozorište „Toša Jovanović“, istorijski arhiv, biblioteka, likovna kolinija u Ečki sa galerijom i mnogobrojne škole. Banatsko udruženje književnika dodeljuje godišnju nagradu „Najbolje iz Banata svake godine 27. januara na Savindan. Časopis za književnost i umetnost „NaTron“ izlazi mesečno. Postoji i osnovna i srednja muzička škola „Josif Marinković“, kao i aktivna rok scena.
