Arhiv, takođe, omogućuje dostupnost arhivskih dokumenata u naučno – istraživačke, privatnopravne i javnopravne svrhe. Zbog vredne arhivske građe, knjiga, novina i časopisa, te zbog njegove kulturno prosvetne, izložbene i izdavačke delatnosti Istorijski arhiv Zrenjanin ima značajno mesto u kulturnom životu naše sredine.
Zrenjaninski istorijski arhiv je počeo sa radom 1. avgusta 1947. godine, po odluci Glavnog izvršnog odbora Narodne skupštine autonomne pokrajine Vojvodine, pod imenom Arhivsko središte broj 4 u Zrenjaninu. Teritorijalna nadležnost obuhvatala je grad Zrenjanin i srezove: Begejski, Tamiški i Jašatomićki.
Prvi upravnik bio je Timotej Tima Rajić, bogoslov i pravnik, gradski veliki beležnik, član Istorijskog društva u Novom Sadu i jedan od vodećih arhivskih stručnjaka svoga vremena u Vojvodini. Današnji naziv Arhiv nosi od 1965. godine. Za uspešan rad, Arhiv je 2007. godine nagrađen prestižnom nagradom Zlatni arhiv koja se dodeljuje najuspešnijim arhivima u Republici Srbiji.
Delatnost zaštite arhivske građe i registraturskog materijala obavlja u skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima, za grad Zrenjanin, opštine Novi Bečej, Nova Crnja, Žitište i Sečanj. Zaštita arhivske građe i registraturskog materijala van Arhiva vrši se u preko 2.000 registratura. Arhiv Vojvodine je matični arhiv koji ima nadležnost kontrole rada Istorijskog arhiva Zrenjanin.
Prostorije Arhiva nalaze se u levom krilu zrenjaninske Gradske kuće. Građa se čuva u depoima površine 584m2, u zgradi Gradske kuće i adaptiranom, izmeštenom depo – prostoru. Od 2007. godine Arhiv poseduje i reprezentativan izložbeni salon u kojem se postavljaju izložbe, koje priređuje Arhiv iz građe svojih bogatih fondova i zbirki, ali i ugošćuju izložbe drugih Arhiva, institucija i pojedinaca.
U Arhivu se čuva 774 fondova i zbirki sa oko 5.000 metara arhivske građe nastale u periodu od 1765. do 2016. godine. Na osnovu izvršene kategorizacije 1998. godine, 67 fondova (1765–1956) je proglašeno kulturnim dobrom od izuzetnog značaja, a 66 fondova (1769–1970) od velikog značaja. Iz građe je izdvojeno 116 rariteta koji se čuvaju u posebnim uslovima. Dokumenti su pisani na latinskom, nemačkom, mađarskom i srpskom jeziku. Za značajnije fondove su izrađena naučno–informativna sredstva – analitički inventari, imenski i geografski registri. Pored ovih informativnih sredstava postoji i Vodič kroz arhivske fondove koji omogućuje istraživačima lakše snalaženje i pronalaženje dokumenata. Arhiv je opremljen računarima, skenerima i fotoaparatima uz pomoć kojih se vrši digitalizacija arhivske građe, radi lakše dostupnosti korisnicima. Mikrofilmovanje i digitalizacija se obavlja od 2003. godine.
Najčešće se koristi arhivska građa Magistrata grada Velikog Bečkereka 1769–1918 (na mađarskom jeziku), Gradskog poglavarstva Petrovgrad 1918–1941 (na srpskom jeziku), zatim, Zbirka crkvenih matičnih knjiga 1746–1895, Zbirka karata i planova 1752–1992, te Zbirka povelja 1769–1847.
Arhiv ima i biblioteku sa oko 15.000 knjiga i 3.000 godišta časopisa i novina. Knjige su iz oblasti istorije, geografije, prava, filozofije, etnologije, medicine, umetnosti itd, na hebrejskom, latinskom, starogrčkom, rumunskom, slovačkom, češkom, slovačkom, češkom, engleskom, francuskom, ruskom mađarskom, nemačkom i srpskom jeziku. Najstarija knjiga datira iz 1576. godine na latinskom jeziku. Neki časopisi i novine su sačuvani u kontinuitetu od 1851. godine i čuvaju se u posebnim uslovima.
Istorijski arhiv Zrenjanin je dobio na upravljanje i Biblioteku – legat dr Nebojše Popova u kojem ima oko 6.000 knjiga, pretežno iz oblasti društvenih nauka ali i književnosti. Sve ove knjige kao i arhivska građa mogu se koristiti u čitaonici Arhiva.
Izdavačka delatnost Arhiva je skromna. Do sada je objavljeno 12 svezaka stručnog časopisa Arhivska građa i 22 monografske publikacije.
Kulturno prosvetna delatnost Arhiva odvija se putem predavanja učenicima osnovnih i srednjih škola, tematskih izložbi, predstavljanjem knjiga. Godišnje Arhiv i izložbeni salon Arhiva poseti preko 3.000 posetilaca.
Adresa: Trg Slobode 10, Zrenjanin
Telefon: +381 (0)23 564 322
E-mail: [email protected]
